Πώς ζούσαν οι Κυκλαδίτισσες στη διαχρονία; Ποια ήταν η Νεικώ, η Παρθενίκα, η Αλίνη, η Μαγία Πούλχρα, η Ερμιόνη, η Θεοκτίστη; Πόσες από αυτές γνωρίζουμε λίγο την ιστορία τους και για πόσες άλλες μπορούμε να τη φανταστούμε;
Μια μοναδική έκθεση με 180 αντικείμενα από όλα σχεδόν τα μουσεία των νησιών των Κυκλάδων, που χρονολογούνται από τη Νεολιθική Εποχή έως και τον 19ο αιώνα, σμίγουν στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης (ΜΚΤ) για να μας καταπλήξουν, όχι μόνον αισθητικά, αλλά -ίσως κυρίως- με την αρχαιολογική σημασία τους. Γιατί η νέα έκθεση του ΜΚΤ "Κυκλαδίτισσες. Άγνωστες ιστορίες γυναικών των Κυκλάδων", που θα διαρκέσει από τις 12 Δεκεμβρίου 2024 έως τις 4 Μαΐου 2025, είναι ξεχωριστή για πολλούς λόγους. Πρώτα από όλα γιατί είναι παν-κυκλαδική, είναι δηλαδή η πρώτη έκθεση που έχει διοργανωθεί ποτέ με αριστουργήματα από όλα σχεδόν τα κυκλαδονήσια. Ίσως όμως ακόμα πιο σημαντικό είναι το γεγονός ότι για πρώτη φορά τόσα πολλά τεκμήρια μαζί μιλάνε για τη γυναίκα των Κυκλάδων, που άφησε διαχρονικά και ανεξίτηλα το στίγμα της στον πολιτισμό των νησιών.
"Είναι μια μεγάλη αρχαιολογική έκθεση που αφορά τη γυναίκα. Τη γυναίκα του Αιγαίου και την ιστορία της όπως εξελίχθηκε στο πέρασμα των αιώνων... Οι "Κυκλαδίτισσες" είναι η πρώτη παν-κυκλαδική έκθεση που έχει διοργανωθεί ποτέ, όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και ευρύτερα. Μια έκθεση ιστορική, καθώς συγκεντρώνει για πρώτη φορά τόσα αριστουργήματα των Κυκλάδων μαζί", δήλωσε η Σάντρα Μαρινοπούλου, πρόεδρος και διευθύνουσα σύμβουλος του ΜΚΤ, για την έκθεση, πρώτο "καρπό" του Μνημονίου Συνεργασίας του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης με το ΥΠΠΟ, που υπογράφηκε τον Μάιο 2024 με στόχο τη μελέτη και προβολή του κυκλαδικού πολιτισμού.
"Η έκθεση "Κυκλαδίτισσες: Άγνωστες ιστορίες γυναικών των Κυκλάδων" προσπαθεί να συγκεράσει δύο πάρα πολύ επίκαιρα πράγματα. Το ένα είναι η θέση της γυναίκας διεθνώς και διαχρονικά στην ιστορία και τον πολιτισμό. Το δεύτερο είναι η νησιωτικότητα. Η νησιωτικότητα είναι αυτή που προσδιορίζει -και προσδιόριζε από την προϊστορική περίοδο μέχρι και τις μέρες μας- την πορεία και το ιστορικό γίγνεσθαι των συγκεκριμένων νησιών. Η γυναίκα είναι αυτή η οποία έχει μία ξεχωριστή θέση στη νησιωτική κοινωνία και αυτό αποτυπώνεται είτε μέσω των λατρειών, σε συγκεκριμένες θεότητες είτε στις γραπτές μαρτυρίες, τις επιγραφές των Κυκλάδων, που ακριβώς έχουν διασώσει τον ρόλο της γυναίκας, στον ιδιωτικό χώρο -μέσα από πληθώρα κειμένων- είτε στη δημόσια παρουσία της. Ακόμα και από τον τρόπο του πένθους, έτσι όπως το βιώνουν και έτσι όπως εκδηλώνονται, είναι δηλωτικό της θέσης της γυναίκας σε αυτές τις αρχαίες νησιωτικές κοινωνίες. Η γυναίκα, στη συγκεκριμένη έκθεση, είναι η πρωταγωνίστρια στην ιδιωτική και τη δημόσια σφαίρα: Στην οικογένεια, τη θρησκεία, την οικονομία, την πολιτική. Το δίπολο μεταξύ του περιορισμού και της δυναμικής παρουσίας αντανακλά ταυτόχρονα την ανθεκτικότητα, την προσαρμοστικότητα και την ικανότητα των γυναικών των Κυκλάδων να επανακαθορίζουν την ταυτότητα και τον ρόλο τους με βάση τις συνθήκες της εκάστοτε εποχής", δήλωσε η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη.
Πρόκειται για "μοναδικά αριστουργήματα, πολλά από τα οποία βγήκαν για πρώτη φορά από τις Κυκλάδες και ήρθαν στην Αθήνα. Πρώτη φορά συγκεντρώνονται και δημιουργούν διαλόγους και συνθέσεις που δεν θα ξαναδεί ποτέ κανείς, άρα είναι πολύ σημαντικό να έρθει να δει κανείς μια έκθεση που δεν έχει προηγούμενο και βέβαια να δημιουργήσει και τις δικές του ιστορίες, πέρα από αυτές τις οποίες εμείς στήσαμε και συνθέσαμε μέσα από τις ενότητες της έκθεσης. Γιατί δεν είναι απλώς διακυκλαδική, αλλά παν-κυκλαδική, καθώς για πρώτη φορά, με εξαίρεση δυστυχώς την Ανάφη, όλα τα υπόλοιπα νησιά των Κυκλάδων εκπροσωπούνται στην έκθεση", δήλωσε ο Δημήτρης Αθανασούλης, διευθυντής της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων, που αναφέρθηκε και στη συνέχεια της διοργάνωσης: Τον Ιούνιο του 2025, οι "Κυκλαδίτισσες" θα υποδεχτούν το κοινό στα εγκαίνια του ανακαινισμένου Αρχαιολογικού Μουσείου Θήρας, το οποίο θα ανοίξει επίσημα τις πύλες του με αυτήν.
"Θα είναι ένα αντίδωρο του ΜΚΤ προς τις ίδιες τις Κυκλάδες. Γι' αυτόν τον λόγο, ένα μεγάλο ποσοστό των εκθεμάτων που βρίσκεται σήμερα εδώ προέρχονται από το νησί της Θήρας -το οποίο βέβαια έχει ένα ασύλληπτο μνημειακό απόθεμα- μέσα στα οποία περιλαμβάνονται δύο αριστουργήματα: Η τοιχογραφία των γυναικών από το "άδυτο" του κτιρίου Ξεστή 3, από το Ακρωτήρι της Θήρας, και το άγαλμα κολοσσικής κόρης από τη Θήρα. Για πρώτη φορά εκτίθενται επίσης η Νεικώ, η αρχόντισσα που ήταν κρυμμένη στα έγκατα της Επισκοπής Σικίνου, και η Άρτεμης Ελαφηβόλος από τη Δήλο, ένα από τα σπουδαιότερα εκθέματα των Αρχαιολογικού Μουσείου Δήλου που συνεκτίθεται με άλλες Αρτέμιδες, την κατεξοχήν θεά των Κυκλάδων, γεννημένη στη Δήλο", προσέθεσε ο κ. Αθανασούλης.
"Επιλέξαμε να ψάξουμε συνθέσεις οι οποίες είναι πολλές φορές αναπάντεχες, συνθέσεις οι οποίες εντυπωσίασαν και εμάς στη διάρκεια της έρευνας όταν δουλεύαμε την έκθεση, ώστε να πούμε ποια ήταν εντέλει αυτή η θέση των γυναικών στις Κυκλάδες μέσα στη διαχρονία ... Απογοητευτήκαμε. Η θέση της γυναίκας ποτέ δεν βελτιώθηκε δραματικά. Ποτέ δεν βγήκε από το περιθώριο. Υπήρχαν περίοδοι κατά τις οποίες όντως η θέση των γυναικών βελτιωνόταν, όπως στα τέλη της ελληνιστικής περιόδου ή στη ρωμαϊκή εποχή, έννοιες όμως όπως του φεμινισμού και της ισότητας είναι πολύ μοντέρνες", δήλωσε ο Παναγιώτης Ιωσήφ, επιστημονικός διευθυντής του ΜΚΤ, καθηγητής Αρχαίας Νομισματικής στο Πανεπιστήμιο Radboud, Nijmegen, Ολλανδία.
"Έχουμε τη χαρά να ξεκινούμε επίσημα τη συνεργασία μας με τη σημαντική αυτή έκθεση, που το Υπουργείο Πολιτισμού και το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης παραδίδουν υπερήφανα σήμερα στο κοινό και στην αρχαιολογική κοινότητα", δήλωσε ο Ιωάννης Φάππας, επιστημονικός διευθυντής του ΜΚΤ, επίκουρος καθηγητής Προϊστορικής Αρχαιολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Ο ίδιος, δε, πληροφόρησε ότι στο πλαίσιο αυτής της συνεργασίας "έχουμε ξεκινήσει και μια άλλη σημαντική δράση με καθαρά επιστημονικό και ερευνητικό χαρακτήρα που στοχεύει στο να καλύψει ένα σημαντικό κενό στη μελέτη του πολιτισμού των Κυκλάδων της 3ης χιλιετίας π.Χ. Είναι το corpus, στα ελληνικά το ονομάζουμε σύνταγμα, των μαρμάρινων ειδωλίων και αγγείων της πρωτοκυκλαδικής περιόδου που βρίσκονται σε μουσεία και ιδιωτικές συλλογές όπου γης, στην Ελλάδα και στο εξωτερικό".
Η έκθεση, επιμελητές της οποία είναι οι Δρ Δημήτρης Αθανασούλης, Παναγιώτης Ιωσήφ και Ιωάννης Φάππας, συγκεντρώνει στην Αθήνα 180 μοναδικά αριστουργήματα από όλα σχεδόν τα μουσεία των νησιών των Κυκλάδων: την Αμοργό, την Άνδρο, τη Δήλο, τη Θήρα, την Ίο, την Κέα, την Κύθνο, τη Μήλο, τη Μύκονο, τη Νάξο, την Πάρο, τη Σέριφο, τη Σίκινο, τη Σίφνο, τη Σύρο, την Τήνο και τη Φολέγανδρο. Τα εκθέματα χρονολογούνται από την πρώιμη προϊστορία μέχρι και τη γέννηση του ελληνικού κράτους. Έργα μοναδικά, τα περισσότερα από αυτά δεν έχουν ταξιδέψει ποτέ εκτός Κυκλάδων και εκτός του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης, ενώ ορισμένα δεν έχουν παρουσιαστεί ποτέ στο κοινό. Δίπλα στα μαρμάρινα κυκλαδικά ειδώλια της πρωτοκυκλαδικής περιόδου του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης, ο επισκέπτης θα δει 135 εκθέματα από τις συλλογές της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων και εκθέματα από το Μουσείο Κανελλοπούλου, το Επιγραφικό Μουσείο Αθηνών, την Εφορεία Παλαιοναθρωπολογίας και Σπηλαιολογίας και σημαντικές ιδιωτικές συλλογές.
Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ